Vooraf enkele opmerkingen betreffende heraldiek, ofwel de wapenkunde. Ik baseer me op de inleiding van Vennik (1988) Familiewapen, oorsprong en betekenis. Een wapen bestaat uit een schild plus aankleding. Het schild wordt beschreven vanuit de positie van degene die het ‘voert’ of vasthoudt. Heraldisch links is dus rechts, en omgekeerd. Het schild kan zijn opgedeeld in stukken, in tweeën, in vieren of in nog meer delen. Wanneer de wapens van de ouders worden gebruikt om een nieuw wapen te maken, plaatst men het wapen van de vader rechts en van de moeder links. Bij een vierendeling, in stukken 1 en 4 dat van de vader, en in 2 en 3 dat van de moeder. Als eigenschap van ieder stuk wordt het symbool vermeld dat is gebruikt: een dier, plant, of ander figuur. Vaak zijn deze gestileerd weergegeven; slechts bepaalde symbolen zijn toegestaan, vaak slechts op bepaalde wijze aangeduid. Het symbool dient een relatie met de familiegeschiedenis te hebben; niet iedereen kan elk symbool voeren. Daarnaast wordt de kleur van het symbool weergegeven en de achtergrond; ook kleuren zijn aan strakke beperkingen gebonden. Tenslotte wordt een helm boven het schild weergegeven, de wrong (tussen helm en schild), het helmteken (en kleur), de dekkleden (en kleuren) en tenslotte eventuele schildhouders en de wapenspreuk. De kleuren kunnen een bepaalde betekenis hebben, zoals hieronder zal blijken. Wapens kunnen slechts worden gevoerd als ze officieel zijn gekeurd. In Nederland gebeurt dat door het Centraal Bureau voor Genealogie. Het wapen van De la Rive Box werd waarschijnlijk in de negentiende eeuw vastgesteld.

Het oorspronkelijke wapen

Het familiewapen De la Rive Box, zoals gevoerd in de 19e eeuw en later

Het wapen van het geslacht De la Rive Box is door Wildeman (1908: 41) als volgt beschreven:

Gevierendeeld: 1. en 4. in rood een zilveren bok; 2. en 3. gedeeld: a. in goud twee doodskoppen in natuurlijke kleur; b. in blauw een zilveren zwaan op dito water. Gekroonde helm; rechts: rood-zilveren, links blauw-gouden dekkleden.

Dat is duidelijk. De vraag is: waarom juist deze combinatie? Dat is minder duidelijk.

Bok

De bok lijkt eenvoudig. Het ligt immers voor de hand dat dit met de familie Box is verbonden. Wildeman geeft ook aan dat het wapen van het (of liever gezegd dit) geslacht Box ‘In rood een zilveren bok’ is. Afgezien van het feit dat er tenminste drie geslachten Box bekend zijn (uit Noord Holland, de Veluwe en Brabant), is de keuze van de bok niet altijd even vanzelfsprekend geweest.

Zo werd in Delft waarschijnlijk door Jan Box (Koopman, 1681-1761) en zijn zoon Dr.Willem Box (Havenmeester en veertigraad, 1723-1763) een ram in het wapen gevoerd, zoals beschreven door Rietstap en door Renesse. Jan Box liet familiestukken na “met wapen daarbij” (Dudok van Heel 1969: 23). Renesse (1895) beschrijft het als “un bélier” en voegt daaraan toe “id.arg.s.gu.” wat zoveel betekent dat deze in zilver is uitgevoerd, op rode achtergrond. Dit is eigenaardig, omdat andere families met Box in de naam (zoals Boxadors, Boxau en Boxberg) wèl een bok in hun wapen voeren. Anthonij Box (Notaris, 1736-1796) voerde “een stappende bok op grond”, zoals blijkt uit een protocol van zijn hand in het Gemeente Archief in Den Haag (Zie Protocollen 4118 en 4178; zie ook aldaar Coll. biljetten van inschrijving geldnegotiatie 1795).    

Doodskoppen

Waar komen die doodskoppen vandaan? Ook daarvoor moeten we bij Renesse terecht. Gelukkig zijn er niet zoveel families die doodskoppen in hun wapen voeren. Onder hen: de Raasvelt’s van Leeuwarden. Het wapen van dit geslacht is volgens Rietstap (pl. CXVII) krek hetzelfde als dat van De la Rive Box, of misschien moeten we zeggen van bepaalde Nederlandse De la Rive’s. De verklaring van de doodshoofden is hiermee gegeven. Immers de naam Raasvelt verwijst naar ‘raadsveld’, de plek waar de raad bijeenkwam, recht werd gesproken en het vonnis werd uitgevoerd.

 

Aukje Raasvelt trouwde met Ds. Hanso Wilhelmus de la Rive. Hun dochter Anna Aurelia gaf kennelijk niet alleen haar naam, maar ook haar wapen door aan haar zoon Hans Willem de la Rive Box. Hieruit blijkt dat de De la Rive’s in Nederland slechts kort het wapen van Raasvelt overnamen: niet meer dan één of twee generaties. Daarvóór voerden ze waarschijnlijk het wapen van de Geneefse familie: een beer.

In Geneve en in Den Haag  is nog een ex-libris bewaard van Peter de la Rive (1691- 1771), de vestingbouwer van Maastricht, waarin een beer is opgenomen. Pas zijn achternicht Anna Aurelia heeft waarschijnlijk haar wapen veranderd en maakte de beer plaats voor de twee doodskoppen en een zwaan.

Gekroonde zwaan

Rest de vraag: waarom had Aukje Raasvelt ook een zwaan in haar wapen? Deze vraag is onduidelijk gebleven tot ik een exemplaar in handen kreeg van Spanninga (1988). Hij vermeldt alle wapens van de bestuurders van het Nieuwe Weeshuis in Leeuwarden, waaronder die van Raasvelt en … die van Wiarda. Deze laatsten voerden een zwaantje, dat veel gelijkenis vertoont met het zwaantje uit het wapen van Raasvelt.

Beide families waren gedurende jaren vertegenwoordigd in het bestuur van het Weeshuis en het is goed mogelijk dat ze geparenteerd waren (zoals de Raasvelt’s en de De la Rive’s). Ik heb hier echter nog geen bewijs voor gevonden. Dat zwaantje wordt overigens op diverse manieren weergegeven: met een kroon om de nek (zoals bij Raasvelt en De la Rive Box), met een kroon op de kop (zoals in een afbeelding van het wapen van De la Rive Box in het Centraal Bureau voor de Genealogie) of ongekroond (zoals bij Wiarda). Nu doet zich iets aardigs voor. In de nalatenschap van Antoine Chrétien de la Rive Box was een zegelstempel met een zwaan erop. Niet de zwaan was gekroond, maar het wapen en wel met een zevenparelige (baronnen)kroon.

De schilddekking

Het wapen van De la Rive Box heeft een gekroonde helm. Voor zover bekend is dit van geen betekenis. De familie was niet van adel en misschien vond men het aardig om het geheel wat te versieren. De helm is die van de markies in de Franse heraldiek, in Nederland heeft de helm echter geen betekenis: het gebruik ervan in wapens stond vrij (zie Vennik 1988: 66-67); de kroon heeft drie bladeren en twee parels in de tekening van ontwerper ‘J.E. v.L.’ en heeft waarschijnlijk evenmin betekenis, alhoewel hij in de heraldiek door een graaf gevoerd mocht worden (Vennik 1988: 73).

Als regel hebben de dekkleden de twee hoofdkleuren van het wapen, dat wil zeggen het belangrijkste metaal en kleur. Voor Box is dat zilver en rood; voor Raasvelt zou dat zijn zilver en blauw voor de zwaan, en goud voor de achtergrond van de doodshoofden (zie afbeelding bij Renesse). Wellicht heeft men daarom gekozen voor rood-zilveren dekkleden links (overeenkomstig met de Box kleuren in de “rechter” bovenhoek of 1, de plaats van het wapen van de vader) en blauw-gouden rechts (overeenkomstig de kleuren van De la Rive en Raasvelt in de “linker” onderhoek of 4, de plaats van het wapen van de moeder.  De heraldisch-symbolische waarde van de kleuren is volgens Vennik (49): – Rood: moed, begeerte, zich verdienstelijk maken voor het vaderland – Zilver: onschuld, kuisheid, vreugde – Blauw: vroomheid, wetenschap, trouw, volharding – Goud: voornaamheid, deugd, grootheid, verstand, voortreffelijkheid.   Van het wapen zijn twee versies bekend: een versie zoals beschreven door Wildeman en nog een versie in het Centraal Bureau voor de Genealogie, in het dossier De la Rive.  Dit laatste bestaat slechts uit twee doodshoofden die elkaar aanzien (op goud) en een gekroonde zwaan (op blauw), en is voorzien van een ‘markiezen’ helm met drie pluimveren en blauwe plus gouden dekkleden. Dit laatste lijkt me een wapen van De la Rive en niet van De la Rive Box (zoals erop staat aangegeven). In de nalatenschap van genoemde Antoine Chrétien de la Rive Box bevond zich echter een lak-stempel met dezelfde tekening (zie hierboven, onder ‘Doodskoppen’ ). Het door Wildeman beschreven wapen is gebruikt in diverse zegelringen van de familie De la Rive Box.

Het oorspronkelijke De la Rive wapen

Choisi (1947: 39) beschrijft het wapen van het Geneefse geslacht De la Rive als volgt: Armes: D’or à la bande de gueules, chargée d’un ours passant de sable.   Cimier: Une tête et col de chien armé d’un collier à pointe.   Devise: Tel pense mordre, qui se poinct.   (Wapen: In goud met een rode band, waarop een lopende zwarte beer. Helmteken: Een kop en hals van een hond, met halsband. Wapenspreuk: Hij  bijte, wat gewezen wordt (?))   Dit wapen werd volgens Choisi al vroeg gevoerd; een oudste versie, met twee sterren, is uit 1555 bekend, daarna een versie uit 1570 en een aantal zegels uit de 18e eeuw.
Als we het wapen in detail bekijken vallen enkele zaken op. Allereerst de beer: waar kwam die vandaan? Nu is lang niet altijd het symbool vanuit de naam alleen te verklaren en het ware bij De la Rive dan ook voor de hand liggend geweest als er een oever, rivier of stroom aangegeven was. Het eigenaardige is dat dit niet het geval was bij de meeste families van die naam. Noch de De la Rive’s uit Frankrijk, noch de Rive’s uit Holland en Duitsland, noch de meeste Della Riva’s uit Italië voeren een dergelijk wapen. De familie De Rive uit Payerne in Zwitserland heeft een groot kruis met twee sterren; de la Rive uit Keraouel in Bretagne voerde drie klavertjes en een roos en een geslacht (Maret) de la Rive uit Zuid Frankrijk (Rouergue) mogelijk een tortelduif (correspondentie S P Flory, 1894). De diverse geslachten Riva in Italië voeren een grote verscheidenheid aan tekens in hun schild: struisvogel met ster, vis met lelies, een zilveren rechter-schuinbalk op goud, adelaar met leeuw, en een gedeeld schild met boven drie rozen op een band en onder een drinkende zwarte hond op een eilandje (zie Spreti, Enciclopedia Storico-Nobiliare Italiana, Vol.V: 538, 736,737).    

De beer

Waar komt die dan beer vandaan? Er is geen antwoord, slechts een suggestie. Pierre-Antoine de la Rive, nog geboren in Mondovi, huwde Jeanne-Baptistine d’Orsières.  Zijn nichtje Guillermette trouwde met Percival, een telg uit hetzelfde roemruchte geslacht uit Geneve. Door deze twee huwelijken is het wel duidelijk dat de twee geslachten stevig geparenteerd waren. Nu zijn er diverse wapens van deze Orsières bekend. Het officiële wapen was waarschijnlijk een griffioen met een toren tussen zijn poten (zie bv.Rietstap).

Maar er is ook een geslacht bekend dat “un ours de sable brochant” voerde (zie Rietstap Supplement Vol III: 282). In het ‘heraldisch’ betekent dit waarschijnlijk: een zwarte beer die over het schild loopt. Hetzelfde symbool dus, dat de De la Rive’s in Geneve voerden. Het lijkt mij aannemelijk dat de De la Rive’s hun band met de d’Orsières wilden bevestigen door hun wapenschild over te nemen. De ‘immigrantenzoon’ Pierre Antoine bevestigde zijn sociale positie in Geneve door een huwelijk met een van de meest vooraanstaande families. Mogelijk als erkenning daarvan nam hij het wapenschild over van zijn schoonfamilie.

De geschiedenis zou zich 250 jaar later herhalen in Leeuwarden, toen de beer plaatsmaakte voor het gekroonde zwaantje en de doodshoofden. Ook daar was het waarschijnlijk een bevestiging van een huwelijk met een plaatselijke familie, betrekkelijk snel na aankomst ‘uit den vreemde’.    

De windhond (lévrier)

Zoals blijkt uit de beschrijving van Galiffe vormt de hond een tweede symbool in het wapen van de Geneefse De la Rive’s.  De hond komt ook voor als symbool in het wapen van het geslacht Rive uit Recklinghausen, Duitsland.

Daar was Cesarius de Rype burgemeester in 1403 en 1427 en beleend met het goed Krabbendyck bij die plaats, in 1431. Er was in die plaats ook al een Hermann Rype, notaris en geestelijke, in 1367; en in 1401 een Johann dey Ripe. Het is mogelijk dat zij tot het geslacht De Ripa uit Geneve behoorden, al is daar geen bewijs voor. De beschrijving van het desbetreffende wapen luidt: “In zilver een springende zwarte windhond met gouden geringde halsband.” (zie Nederlands Patriciaat 1980-’81 (53:65): 392-393). De hond komt ook terug bij het Nederlandse geslacht Ten Oever, dat door Rietstap (1887-II: 341) beschreven wordt als Parti: au 1 dor à une écrevisse de gu., en pal; au 2 d’arg. à une tête de chien braque de sa., coll. et bouclé d’or. Het is dus een gedeeld wapen met in 1 een (rivier)kreeft en in 2 op zilver een kop van een jachthond in zwart, met een halsband in goud.   Het kan toeval zijn, dat in de drie wapens van een Italiaans en twee Nederlandse geslachten die als stamnaam het begrip ‘oever’ in zich dragen, een zwarte jachthond hebben.

Het wordt echter interessanter als we beseffen dat het Geneefse geslacht van die naam, twee verwijzingen heeft naar de jachthond in het wapen. Allereerst het helmteken, zoals gezegd de kop en hals van een jachthond met halsband. Maar ook de wapenspreuk die hoogstwaarschijnlijk op een jachthond betrekking heeft. In elk geval lijkt hij uitdrukkelijk minder van toepassing op beren, want die bijten wel, maar nauwelijks op bevel. Dat is toch een uitdrukkelijke eigenschap van jachthonden, die pas mogen aanvallen als het hen opgedragen wordt. Overigens is de hond mogelijk in het zwart weergegeven omdat zwart de heraldische kleur voor ’trouw’ is (Vennik 1988: 49). Het eigenaardige van het Geneefse wapen is daarmee dat zowel helmteken als wapenspreuk op een jachthond betrekking hebben, maar het symbool op het schild niet. Dit is eigenaardig omdat bij oude wapens het helmteken en het symbool op het schild nogal eens gelijk waren.  “Over het algemeen diende de wapenfiguur ook als helmteken, doch regel is dit niet …” (C Pama, Handboek der Wapenkunde, Leiden (Brill), 1943: 282).

 

De hond komt bij de Geneefse De la Rive’s ook nog terug als schildhouder. Dit zijn figuren die meestal aan weerszijden van het schild zijn geplaatst. In de ex-libris van Pierre de la Rive_Rilliet (Geneve, 1685-1764) staat een windhond ter rechterzijde (zie E-L Dumont, Armorial GenevoisGenève (ATAR): 140 -141. In het Haagse Museum van het Boek is een ex libris van Peter de la Rive met twee elkaar aanziende windhonden als schildhouder en een (gekroonde) windhond als helmteken (Coll. 261-76).

Een nieuw familiewapen: bok, beer en hond

Nu kan men zich de vraag stellen: als men dan toch een wapen van het geslacht De la Rive wil voeren, waarom dan uitgerekend één dat hooguit twee generaties werd gevoerd, namelijk dat van de Raasvelts? Het ligt meer voor de hand om terug te gaan naar het oorspronkelijke wapen van de De la Rive’s uit Geneve. Wat was het oorspronkelijke schild? Ik houd het erop dat de De la Rive’s van Geneve hun ‘beer’ hebben overgenomen van de Orsières. Er bestaat een redelijke mogelijkheid dat op een eerder schild een jachthond met halsband stond. Men kon daarom overwegen om het wapen van De la Rive Box te veranderen, en te kiezen voor een doorsneden of een gevierendeeld schild met in 1 de zilveren bok (of ram) op rood en in 2 de zwarte jachthond met gouden halsband op zilver. Als schilddekking: het helmteken van de De la Rive’s (hondenkop in zwart en halsband in goud), dekkleden ‘rechts’ in rood en zilver, ‘links’ in zilver en zwart. Als devies: ‘Tel pense mordre, qui se poinct’. Daarmee zou het schild voor de helft gelijk zijn aan het oorspronkelijke en voor de andere helft gelijk aan dat van andere geslachten die ‘oever’ in de naam hebben; de schilddekking is gelijk aan die van de De la Rive’s van Geneve, en het devies ook. Het is daarmee (voor wat betreft De la Rive) een eenheid, die mogelijk verloren ging toen de Geneefse beer zijn intree deed.   Het Centraal Bureau voor de Genealogie heeft deze redenering niet overgenomen. Men stelde in 1995 dat niet overtuigend is bewezen dat de Geneefse De la Rive’s ooit de hond in hun wapen hebben gevoerd en daarom dient gekozen te worden voor de beer. Daarnaast stelt het CBG dat de hond reeds gevoerd wordt door een ander geslacht (Rive), waardoor het niet beschikbaar is voor het geslacht De la Rive. Tenslotte werd het gebruik van het devies afgewezen aangezien dit slechts aan adellijke geslachten is toegestaan.

Vandaar dat men kwam met het wapen zoals dat op 16 april 1996 werd vastgesteld, op verzoek van Robbert de la Rive Box.   De formele beschrijving luidt:   Gevierendeeld: I en IV in rood een zilveren bok (Box); II en III in rood een gouden schuinbalk beladen met een zwarte beer (De la Rive). Helmteken: een kop en hals van een zwarte hazewind met zilveren halsband. Dekkleden: rechts: rood, gevoerd van zilver; links: rood, gevoerd van goud. Dit wapen is in 1996 door de aanvrager ontworpen t.b.v. hem en zijn nakomelingen en is een wijziging op het bestaande wapen van die naam.   Bron: Jaarboek van het CBG  51, Den Haag 1997: 284   Bokken en beren, gekroond met een zwarte hond die in de heraldiek de dubbele bevestiging vormt van trouw. ‘Voortgaand in vertrouwen’ zou eronder hebben kunnen staan … de voortgang van de gaande beer naast het vertrouwen van de trouwe hond.